تخت جمشید – یادگاری پر شکوه از هخامنشیان

تخت جمشید یا پارسَه یکی از نام های شهرهای تاریخی ايران می باشد. پارسه پایتخت نبوده است بلکه محل برگزاری جشن های بهاری و نوروزی بوده است. شوش وهگمتانه پایتخت سیاسی هخامنشیان بوده‌است. اسکندر مقدونی یکی ازسردار یونانی به ایران حمله ور شد و تخت جمشید را به آتش کشاند. هنوز ویرانه های آن حمله در نزدیکی شیراز در مرکز استان فارس می باشداین مکان از آثار جهانی ثبت شده در یونسکو می باشد.

تخت جمشید مجموعه ای بی مانند از کاخ ها می باشد در سال 512 قبلا از میلاد ساخت آن شروع شد و پایان آن هم 150 سال به زمان برد.تخت جمشید در محدوده ای وسیع واقع شده  که از سمتی به کوه رحمت و از سمتی دیگر به مرودشت واقع می باشد . این کاخهای عظیم باستانی و پادشاهی در مجاورت شهر پارسه که یونانیان آن را پرسپولیس می خواندند قرار دارد.

  

ساخت ساختمان تخت جمشید

ساخت ساختمان تخت جمشید در سال 518 ق . م آغاز شد. ابتدا صفه یا تختگاه بلندی را ایجاد و آماده کردند و بر روی آن تالار آپادانا و پله های اصلی و کاخ تچرا ساخته شد . بعد از داریوش ، پسر او خشایارشاه تالاری  به نام تالار هدیش را بنا نمود و طراحی و ساخت تالار صد ستون را انجام داد . اردشیر اول کار ساخت تالار صد ستون را به اتمام رساند . اردشیر سوم نیز بنا و ساختمان دیگری را آغاز کرد که آن ناتمام باقی ماند . این بناها و ساختمان ها بر روی صخره های عظیم و یا در دل کوه تراشیده شده قرار دارند.

هنر معماری هخامنشی

هنر معماری هخامنشی هنری می باشد که  از در هم آمیختگی و ابداع از نوع معماریهای بابل و آشور و مصر و شهرهای یونانی آسیای کوچک و اقوام اورارتو گرفته شده و که با هنر نمایی و ابتکار ایرانیان سبک و نوع مستقلی را از معماری به وجود آوردند . هخامنشیان با ساخت این بناها قسط نشان دادن عظمت حکومت خود را داشته اند.

اسنادی که در تخت جمشید کارگران روز مزد دریافت می کردند

در سال 1312 در پی خاکبرداری در گوشه ی شمال غربی تخت جمشید نزدیک به چهل هزار لوح گلی که به شکل مهره نماز بودند پیدا شد.

روی این لوح های نوشته های از نوع خط عیلامی ها نوشته شده بود . بعد از اینکه این لوح ها مورد مطالعه قرار گرفت مشخص شد که این لوح های عیلامی اسنادی هستند که خرج های انجام شده برای تخت جمشید را نشان می دهد . در بین این لوح ها برخی به زبان پارسی و نیز برخی به زبان عیلامی می باشند . بعد از کشف این موضوع تمام سخن های پیرامون تخت جمشید که مانند اهرام مصر با بیگاری کشیدن افراد و ظلم ساخته شده است را باطل نمود .

زیرا با توجه به این اسناد عیلامی ثابت شد که همه کسانی که در ساخت این بنا چه کارگران و مهندسان و معماران نقش داشته اند همه آنها دارای مزد و حقوق بودند و این اسناد گواه بر آن است. همه کارگرانی که در تخت جمشید کار میکردند از مردم تحت حکومت هخامنشیان بوده اند  که از ایرانی و بابلی و مصری و یونانی و عیلامی و آشوری تشکیل می شدند که که نیز همه انها جزو رعیت های حکومت بودند .

جز مردان زنان و دختران نیز در ساخت این بنا مشارکت داشتند . مزدی که عموما به کارگران پرداخت میشد به صورت جنس بوده است که آنها را با یک واحــد پـول بابلی به نام « شکــل » می سنجیدند و برابر آن را به جنس پرداخت می نمودند بیشتر اجناسی که به کارگران می دادند بیشتر  گندم و گوشت یود.

اسکندر مقدونی و ویرانی تخت جمشید

اسکندر مقدونی در یورش خود به ایران در سال 331 قبل از میلاد، آنرا به آتش کشید.

بسیاری از تاریخ نگاران ر دلیل این آتش سوزی ه عقیده نیستند. خیلی ها آن را آتش سوزی غیر عمد می ولی بیشتر کینه دوزی اسکنر را در انتقام گیری ویران شدن شهر آتن بدست خشایار شاه را موجه ترین علت این ویرانی و آتش سوزی می دانندکه باعث ویرانی گسترده در تخت جمشید شد.

تخت‌ جمشید به وسعت‌ ‌ ۱۲۵ هزار متر مربع‌ است که در روی سکوئی عظیم به ارتفاع بین ۸ تا ۱۸ متر بالاتر از سطح جلگهٔ مردوشت واقع و بنا شده است که از بخش‌های‌ مهمی تشکیل شده است:

• کاخ‌های‌ تشریفاتی‌ و  رسمی‌ تخت جمشید (کاخ دروازه ملل)
• کاخ‌های سرای‌ نشیمن‌ و ‌ کوچک‌ اختصاصی‌
• خزانه‌ٔ شاهی‌
• دژها و مکان ها و برج های‌ حفاظتی‌
• دروازه خشایارشاه و پلکان های ورودی

پلکان‌های کاخ آپادانا

کاخ آپادانا به صورت دو مجموعه پلکان در شمال و شرق می باشد. پلکان‌های شرقی این کاخ که از دو پلکان – یکی رو به شمال و دیگری رو به جنوب – تشکیل شده است، نقوش حجاری‌شده‌ای را در دیوار کنارهٔ خود دارند. پلکان های که  رو به شمال نقش‌بسته اند از فرماندهان عالی‌رتبهٔ نظامی مادی و پارسی می باشند در صورتی که گل‌های نیلوفر آبی را در دست خود دارند، نقش و حجاری شده‌اند. در جلوی فرماندهان نظامی افرادی که جزو گارد جاویدان می باشند در حال ادای احترام مشاهده می شوند. در ردیف بالایی همین دیواره، چهره افرادی که با هدایایی به کاخ نزدیک می شوند دیده میشود.

در ورود به سکو، دو پلکان‌ می باشد‌ که صورت رود روی  یکدیگر و در قسمت شمال غربی مجموعه تخت جمشید واقع شده است و دکه مانند دستانی است که آرنج خود را خم نموده که گویی تا مشتاقان خود را از زمین بلند نموده و در سینه خویش جای می دهد.

این پلکان‌ها دارای پله‌ٔ پهن‌ و کوتاه که به ارتفاع۱۰ سانتیمتردارند. برخلاف بسیاری از مورخین که اعتقاد داشتند ارتفاع کم پله‌ها این خاطر می باشد که اسب‌ها نیز بتوانند از پله‌ها بالا بروند پله‌ها را کوتاهتر از حد معمول ساختند تا مهمانانی که دارای شعن و مقام بالایی هستند و دارای لباسای بلند می باشند به راحتی بتوانند از پلکان ها بالا بروند  و ابهت آنها حفظ شود. در بالای‌ پلکان‌ها نیز ، بنای‌ ورودی‌ تخت‌ جمشید، دروازه ملل می باشد. این بنا به ارتفاع 10 متر می باشد.این بنا یک ورودی اصلی و دو خروجی داشته است که هنوز بقایایی از آن دروازه‌ها پابرجاست. بر سر در دروازهٔ غربی و شرقی مردان بالدار نقش بسته است.

مجموعه کاخ های تخت جمشید

کاخ آپادانا

کاخ آپادانا در مجموعه تخت جمشید یکی از قدیمی ترین کاخ ها می باشد.به فرمان داریوش کبیر این بنا ساخته شدکه از آن برای برگزاری جشن‌های نوروزی و و پذیرش نمایندگاه کشورهای تحت سلطه برای حضور پادشاه استفاده میشد.

این کاخ به وسیله پلکانی در قسمت جنوب غربی آن به «کاخ تچرا» یا «کاخ آینه» ارتباط می‌یابد. کاخ آپادانا از ۷۲ ستون تشکیل شده‌است که در حال حاضر ۱۴ستون آن پابرجاست ته ستونهای ایوان کاخ گرد اما ته ستونهای داخل کاخ به صورت مربع شکل است.

تچر یا تچرا به معنی خانه زمستانی است.به فرمان داریوش کبیر این کاخ بنا شده که کاخ اختصاصی وی می باشد.بر روی  کتیبه‌ای نقش برجسته آمده که: (من داریوش این تچر را ساخته ام).

این کاخ مانند یک موزه خط به نیز به شمار می آید از پارسی باستان در این کاخ کتیبه وجود دارد تا نقش نوشته هایی از پهلوی بالای ستون‌ها از نمای جلویی‌های مصری به کار برده اند. بخش مهم اصلی کاخ به وسیله داریوش کبیرو ایوان و پلکان سنگی جنوبی بدست خشایار شاه و پلکان سنگی غربی توسط اردشیر دوم ساخته و به اتمام رسیده است.

این بنا و کاخ از کاخ های خصوصی خشایار شاه بوده است که در بلندترین بخش صقحه ی تخت جمشید بنا شده است. این کاخ از راه دو مجموعه پلکان به کاخ ملکه متصل می باشد. به احتمال فراوان آتش سوزی ازین مکان شروع شده باشد به خاطر تنفر و نفرتی کهع در آتنی ها از خشایار شاه بود و  آتش کشیدن آتن به دست خشایارشاه ،رنگ زرد سنگ‌ها نشان از تمام شدن آب سنگها می باشد.

مکانی کوچکی بوده است که  ۶*۶ ستون قرار داده شده است. ببه خاطر ویرانی وسعی که انجام شده اطلاعات دقیقی از آن در دسترس نیست. افراد زیادی از این کاخ به انواع مکان مرموز یاد می کنند. هدیش به معنی جای بلند است و به خاطر اینکه نام زن دوم خشایار شاه هدیش بوده او نیز نام این کاخ را هدیش میگذارد. این کاخ در قسمت جنوبی صفحهتخت جمشید واقع شده که بیشتر آن بر روی سنگ های کوه می باشد.

این کاخ به وسله خشایار شاه بنا شده که از بقیه بناها در ارتفاع کمتری قرار دارد. قسمتی از کاخ در سال ۱۹۳۱ به وسبله پرفسور ارنست امیل هرتزفلد شرق‌شناس معروفخاکبرداری شد و از دوباره این بنا بازسازی شد و که امروزه به عنوان موزه و ادارهٔ مرکزی تأسیسات تخت جمشید مورد استفاده قرار می گیرد.

خزانهٔ شاهنشاهی

این ساختمان که  دارای چندین تالار، اطاق و حیاط می باشد با دیوار عظیمی از بقیهٔ تخت جمشید جدا شده است.

کاخ صدستون

این کاخ به وسعت ۴۶۰۰۰ مترمربع  می باشد و سقف آن نیز با صد ستون که هر کدام از آنها ۱۴ متر ارتفاع داشتند، بالا نگه داشته میشد.

کاخ‌ شورا

این بنا  به نام کاخ شورا یا تالار مرکزی گفته می شود. به احتمال فراوان شاه از این مکان برای بحث و تبادل نظر استفاده میکرد. با دقت در نقش های برجسته شده شاه از یکی از دروازه‌ها وارد کاخ میشد و از دو دروازه دیگر خارج نیز خارج میشد. به این خاطر کاخ شورا نام دارد که در اینجا دوسر ستون انسان بوده است که درجاهای دیگری نمیباشد و سر انسان سمبل تفکر است.

آبروهای زیرزمینی

معماران و سازندگان این بنای  زیبا و بزرگ با دقت به این موضوع که بر اثر بارش های زمستانی ممکن است بر سازهای این بنا تاثیر بگذارد و باعث از بین رفتن تدریجی بناها شود اقدام به ساخت و ایجاد شبکه ای زرگ از فاضلاب کردند تا اب خیابان ها و حیاط به سادگی جریان پیدا کند و باعث خرابی دیواره ها و نفوذ آن به ساختمان ها نشود.

از مکانی که یش از دیگر مکان ها در معرض خطر بوده شرق صفه در پای کوه رحمت می باشد که آنجا خندق احداث کرده اند با آن میتوانستند بسیاری از اب ها را دفع کنندد.آبی هایی که در حیاط ها محل اسکان پادگان نیز جمع میشده توسط یک مجرای زیر زمینی که از زیر خانه سربازان در صخره ایجاد و کنده شده بود به خارج جریان پیدا میکرد. همینطور آب سقف­ها و بام بناها هم به وسیله ناودان­های درون دیوار به سمت همان مجرای زیر زمینی هدایت میشده است.

این شبکه آبرو در دوره داریوش ساخته شد که به تدریج با اضافه شدن بناها گسترش پیدا کرد. به این مسئله باید واقف بود که ساخت شبکه فاضلاب و آبروهای زیر زمینی از نظر معماری ساخت آن جزو اصلی و اساسی در حفظ بناها و ساختمان ها می باشد. این مسئله در دوره داریوش کبیر به طور جد اجرایی شد و مورد توجه قرار گرفت و اهمیت مهم این کار را زمانی متوجه می شویم که این آبروها باعث ذخیره شدن اب در آب انبارها نیز میشده است. راه پله­های سنگی که از سطح شرقی تالار تخت­جمشید یا صد دروازه به این شبکه آبروها منتهی و وجود دارند، نشان دهنده این است که این شبکه ها توسط افراد متخصصی بررسی و کنترل و پاکسازی آن انجام میگرفته است.

مسیر دسترسی به تخت جمشید

مجموعه تخت جمشید در ۵۷ کیلومتری شمال شیراز می باشد. این اثر باستانی در دامنه‌ی کوهی معروف به کوه رحمت می باشد.

آیا تخت جمشید یادگاری پر شکوه از هخامنشیان است؟

آیا از دیگر مناطق شیراز دیدن کرده اید؟

به نظر شما عامل از بین رفتن این بنای تاریخی و غارت آن به دیگر کشورها چه بوده است؟