گنبد علویان همدان، یکی از شاهکار های معماری ایران را بشناسید!

گنبد علویان در چهار باغ علویان در نزدیکی میدان امامزاده عبدالله شهر همدان قرار دارد. این اثر یکی از شاهکارهای معماری و گچ‌بری بعد از اسلام در همدان است، و طی شماره ۹۴ در تاریخ ۱۵/۱۰/۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.

تاریخچه اثر تاریخی گنبد علویان

قدمت این بنا به قرن ششم هجری و اواخر دوره سلجوقیان برمی گردد، در آن زمان این بنا به عنوان مسجدی برای اقامه نماز توسط خاندان علویان ساخته اما سال ها بعد یک سرداب به زیر زمین آن اضافه شد تا به مقبره ای برای آن خاندان تبدیل شود.

احتمالا با دیدن این بنا این سوال برایتان پیش می آید که با اینکه هیچ گنبدی بر روی این آن وجود ندارد چرا اسمش گنبد علویان است. دلیلش این است که بنا در گذشته گنبدی داشته که در سالیان بعد به علت بافت فرسوده، فرو ریخته هر چند که دیواره های آن کاملا سالم و دست نخورده باقی مانده است. دو نفر از خاندان علویان در این گنبد دفن هستند و ارادت و علاقه مردم به سادات باعث شده که آن را گنبد علویان بنامند.

معماری گنبد علویان

گچ بری ها و آجرکاری های به کار رفته در این بنا آنقدر ماهرانه و استادانه است که آن را به اثری ارزشمند و قابل توجه تبدیل کرده است. شاید با دیدن نمای بیرونی این بنا تا حدودی یاد گنبد سرخ مراغه بیفتید چون از نظر ظاهری شباهت زیادی به این بنا دارد. قبل از اینکه از درب ورودی به داخل این بنای برجسته بروید سر خود را بالا بگیرید و از نزدیک کادر مستطیلی شکل بالای ورودی را تماشا کنید. در اینجا گچ بری های تحسین برانگیزی را می بینید که به صورت گل و بوته های در هم پیچیده خود را به نمایش گذاشته اند.

در حاشیه بیرونی همین کادر تعدادی از آیات قرآن کریم به خط کوفی کنده کاری شده و جلوه ای تماشایی را پدید آورده است. همین توجه به جزئیات است که ترکیب بندی کلی این بنا را تا این حد باشکوه و مثال زدنی کرده است. با رفتن به داخل بنا با اتاقی به ابعاد ۸ متر در ۸ متر روبرومی شوید که به زیبایی هر چه تمام تر با گچ بری های متراکم و چشم نواز تزئین شده است اتاقک داخلی ممکن است شما را یاد گنبد حیدریه قزوین بیندازد.

سیه پوش ها و گنبد علویان همدان

نام خانوادگی یک دسته از بازماندگان فعلی علویان در همدان هنوز هم «سیه‌پوش» است. راوندی صاحب مجمع التواریخ و القصص نیز از گنبد علویان به عنوان تریه اسلاف نام برده‌است. علت نام‌گذاری این بنا به «گنبد» علویان این بوده‌است که در گذشته‌های دور این بنا دارای گنبد بوده و در اثر گذشته زمان گنبد آن فرو ریخته‌است. همچنین علاقه شدید مردم به سادات و دوستداران امام علی و مدفون بودن دو تن از خاندان علویان در این بنا از دلایل دیگر این نامگذاری بوده‌است.

برای دیدن یکی از زیباترین قسمت های داخلی این بنا باید به ضلع جنوبی بروید در آنجا محرابی را می بینید که در جای جای آن گچ بری های چشمگیری نقش بسته که ساعت ها تماشا می طلبند. نور داخلی این بنا از چند نورگیری که در نزدیکی سقف هستند تامین می شود.

در درون برج شمال شرقی راه پله های تنگ و باریکی وجود دارد که اگر آن را پی بگیرید به سقف می رسید. در محراب هم راه پله ای عجیب می بینید که شما را به سرداب طبقه پایین می رساند در این سرداب مقبره دو نفر از بزرگان خاندان علویان است. سرداب هم معماری جالبی دارد، در آن ۶ حجره با طاق نمای جناغی و دو قبر مستطیلی در مرکز می بینید، قبرهایی که روی آن ها با آجرهای لعاب دار فیروزه ای پوشیده شده است.